Mùa cá linh.
Cá linh là một loài cá nhỏ, thân
óng ánh vẩy bạc có tên khoa học là Henicorhynchus thuộc họ Cá chép (Ciprinidae) có nguồn gốc từ Biển Hồ
của vương quốc Camphuchia. Cá này khi lớn lên thường sinh sống tại vùng nước ngọt
thuộc hai tỉnh An Giang và Đồng Tháp. Các tỉnh ở hạ lưu sông Mekong gần biển
như Kiên Giang, Cần Thơ, Vĩnh Long, Trà Vinh… không xuất hiện loài cá này.
Vào khoảng mùng 5 tháng 5 âm lịch,
khi nước ở thượng nguồn dòng sông Mekong
bắt đầu đổ về hạ lưu theo hai nhánh sông Tiền và sông Hậu ; cũng là lúc cá linh
mẹ cũng xuôi dòng từ Biển Hồ đến vùng đất
mới. Khi nước tràn bờ thì cánh đồng lúa chín vừa gặt xong là nơi lý tưởng để
loài cá linh này theo con nước đến đẻ trứng bên những thân lúa còn trơ gốc rạ.
Khi trứng nở ra thì những sinh vật phù du trôi theo dòng nước là nguồn thức ăn
chính của cá con mới nở này.
H01. Đánh bắt cá linh.
Cá linh non dần
lớn lên bằng nguồn thực phẩm mà thiên nhiên đã ban tặng. Đến khoảng tháng 7 trở đi thì trên đồng mới
xuất hiện nhiều cá linh non bằng mút đủa, có thể dùng làm thực phẩm cho con người.
Ngày xưa, cá linh non là bạn của những người nghèo vì chỉ cần chịu khó chèo xuồng
trên đồng hay những con rạch nhỏ, dùng vợt xúc những cá linh con mới nở lội
tung tăng theo dòng nước là có được một bữa ăn đạm bạc. Người ta vớt cá linh
đem về kho sả, chiên bột hoặc kho lạt chấm bông súng đồng, bông điên điển. Vào
khoảng tháng 9 âm lịch thì cá linh cũng vừa lớn bằng cở ngón tay. Bắt được cá
này lúc còn tươi rói, làm sạch, bỏ lên bếp than nướng với ngọn lửa liu riu, cuốn
bánh tráng với rau sống chấm nước mắm me thì ngon tuyệt. Vị cá vừa bùi, vừa ngọt
và giòn tan trên đầu lưỡi, cộng với vị chua ngọt của nước mắm me, và hương thơm
của rau húng, rau quế … khiến cho thực khách cảm nhận được sức quyến rũ mãnh liệt
của ẩm thực miệt đồng quê. Dân “lưu linh” mà gặp món này, thì xem là khoái khẩu nhất, đem uống cùng với rượu đế mới ra
lò để cảm nhận được hết quyền năng của ẩm thực cho đến lúc cảm thấy trời đất
lăn quay ! Khi cá lớn hơn nữa thì người
ta dùng nấu lẫu canh chua với bông súng và bông điên điển. Đây cũng là một món
ngon không chỉ làm thỏa mãn vị giác mà nó còn đánh thức cả ngũ quan, khi sau một
ngày làm việc, tham quan đã thấm mệt, người ta quây quần bên lò bếp nóng, cảm
nhận hương thơm ngọt ngào tỏa ra từ nồi lẫu nghi ngút khói, nếm vị béo bùi từ
con cá linh mềm ngọt, nhai cọng bông súng giòn tan và thưởng hương vị đặc trưng
của bông điên điển, cộng với tài nêm nếm hài hòa của chủ nhân đã từng quen với
món ăn này từ nhiều thế hệ, khiến khách
phương xa không thể nào quên những ngày tháng về thăm vùng đất An Giang hiền
hòa, hiếu khách !
H02. Cá linh bán tại chợ Châu Đốc.
Ngoài những
món ăn trên, thì có món cá linh kho mía, cá linh kho tương mà ngày nay đã được
chế biến để xuất khẩu. Vài chục năm trước, khi nguồn cá linh còn dồi dào, còn
có món nước mắm cá linh, nhưng giờ hơi khó tìm. Người dân nơi đây đợi vào khoảng
mùng 10 tháng 10 âm lịch, lúc cá linh đã lớn cở ngón chân cái và bắt đầu quay về
Biển Hồ, để giăng lưới bắt cá về làm nước mắm. Cá được ướp muối trong những chiếc
vại lớn, để nấu nước mắm hoặc làm nước mắm nhỉ. Tuy không sánh bằng nước mắm cá
cơm nổi tiếng của Phú Quốc, nhưng nước mắm cá linh có một hương vị rất riêng,
mà bất cứ ai nếm qua cũng tấm tắc khen thầm, ví như sự mộc mạc và thuần khiết của cô gái miệt vườn suốt ngày gánh nước trồng
rau, không phấn son trau chuốt nhưng vẫn có nét duyên thầm để người ta lưu luyến,
nhớ nhung…
H03-04. Cá linh chiên bột.
Do nguồn cá linh hiện nay ngày
càng ít, nên dù ở chợ quê, nhưng giá lúc nào cũng cao hơn các loài cá khác. Có
lẽ những năm gần đây do ảnh hưởng của việc lạm dụng thuốc trừ sâu và phân bón,
cộng với việc đắp đê ngăn nước để làm lúa vụ 3 nên lượng cá linh đã giảm rất
nhiều. Cá linh bây giờ trở thành món ăn đặc sản trong các nhà hàng. Giá 1kg cá
linh non đầu mùa vào khoảng 150 ngàn đồng đến 200 ngàn đồng, nhưng người sành
điệu vẫn tìm mua bởi vì hương vị độc đáo của nó!
H05. Cá linh kho sả.
H06. Cá linh trong mâm cơm gia đình,
Cá linh non kho sả, chiên bột hoặc
kho lạt chấm bông súng đồng, bông điên điển… là những món ăn mộc mạc gắn liền với
tuổi thơ lặn hụp dưới dòng nước mát của những đứa con xa quê, bây giờ tuy ở chốn
thị thành xa hoa vẫn còn tưởng nhớ về quê nhà. Dẫu biết rằng chỉ cần phóng xe
vài phút ra nhà hàng là có thể thưởng thức món cá linh đặc sản này được ướp nước
đá từ dưới quê mang lên, nhưng dường như cái hồn của món ăn thì không bao giờ
tìm được. Chỉ trừ khi về lại quê nhà ngồi ăn trên chiếc chỏng tre, bên bếp lửa hồng mang nhiều
kỷ niệm của thời ấu thơ thì mới tìm được hương vị thật sự của nó!
LÂM THANH QUANG
