Lễ cúng Trăng và dua ghe ngo, nét văn hóa độc đáo của người Khmer Nam Bộ.

LỄ CÚNG TRĂNG VÀ ĐUA GHE NGO

NÉT VĂN HÓA ĐỘC ĐÁO CỦA NGƯỜI KHMER NAM BỘ.

Sống trong nền văn minh lúa nước mà nền tảng là Phật giáo Tiểu thừa, người Khmer quan niệm rằng những hạt gạo mình làm ra là do Trời Phật ban tặng. Vì vậy sau mùa thu hoạch khi nước đã rút khỏi cánh đồng, họ tổ chức lễ hội Ooc Bom Boc để dâng những hạt gạo mới lên cúng Trời Phật và mặt Trăng. Lồng trong lễ hội này là những loại hình văn hóa như là hát dù kê, thả đèn trời, đèn nước, thi nhảy bao, đập nồi.... nhưng độc đáo nhất là lễ hội đua nghe ngo được tổ chức tại những tỉnh có nhiều đồng bào Khmer sinh sống như Trà Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau....

Hình 1 : Giàn nhạc ngũ âm nơi sân lễ.

 

 Hình 2 : Bàn thờ cúng trăng ngày lễ Ooc Om Bóc.

Lễ được tổ chức hằng năm vào ngày rằm tháng 10 âm lịch, chỉ những năm nhuận mới được cúng trước 1 tháng. Những hạt lúa nếp mới trong những chiếc cối đá được hai người luân phiên giã để  làm thành cốm dẹp. Sau khi đã loại bỏ sạch trấu, những hạt cốm dẹp được giữ gìn cẩn thận để chờ ngày đem ra cúng trăng. Công việc này được chuẩn bị hàng tháng trước ngày lễ Ooc Bom Boc. Vào đêm rằm, một mâm cỗ với đầy đủ lễ vật như trái cây, hương hoa mà món không thể thiếu là cốm dẹp trộn với dừa nạo sẳn được bày ở bàn hành lễ giữa sân chùa vào lúc mặt trăng chuẩn bị lên khỏi đỉnh đầu.  

Hình 3 : Nhà sư làm phép trước khi bắt đầu vào lễ.

Hình 4 : Du khách nước ngoài tham quan lễ cúng trăng.

 

Những em bé trong làng rủ nhau tập trung tại sân hành lễ để nghe À- Cha là vị trưởng làng lớn tuổi có uy tín được mọi người kính trọng giới thiệu ý nghĩa của lễ cúng trăng. Các nhà sư được mời đến để ban phúc cho mọi người . Tất cả cùng nhau thắp hương khấn vái cám ơn Trời Phật và mặt Trăng đã ban cho mình những hạt lúa mới và cầu xin cho mùa sau sẽ được nhiều hơn. Sau khi cúng xong lần lượt những người già cả, trẻ em sẽ được đút từng miếng cốm dẹp để tận hưởng hương vị ngọt ngào của hạt lúa mới.

 Hình 5 : Đút cốm dẹp và bánh cho các em bé.

Hình 6 : Đọ sức.

 

Ghe ngo là tài sản quí báu của những ngôi chùa trong các phum sóc. Mỗi địa phương như xã, thôn đều có một ngôi chùa riêng của mình để người dân thường xuyên đến cúng bái và đây cũng là nơi các thiếu niên đến học đạo. Đây là một tập tục lâu đời của người Khmer bởi vì họ quan niệm rằng trước khi đến tuổi trưởng thành người thanh niên phải đến chùa học đạo để rèn luyện đạo đức và trả ơn cha mẹ. Thời gian tu có thể là vài ba năm nhưng cũng có một số xin ở lại chùa để trở thành tu sĩ. Nhà chùa chính là nơi họ gởi gấm cả về tâm linh lẫn vật chất nên thường được xây dựng rất trang trọng và đây cũng là nơi lưu trữ và bảo quản những chiếc ghe ngo sau mùa lễ hội. Ghe ngo thường dài từ 20-30m trước đây được làm bằng thân cây sao được đục rỗng ruột nhưng sau này vì không tìm được cây lớn để làm ghe nên đành phải dùng ván sao ghép lại bằng nhiều mảnh.

Hình 7 : So kè.

Hình 8 : Về đích.

 

 Ghe được chế tạo mô phỏng theo thân hình của rắn thần Nagar mà theo truyền thuyết đã từng đưa Đức Phật Thích Ca qua sông với đầu ghe có hình đầu rắn còn hai bên lườn ghe được vẽ những hoa văn rực rở. Những hoa văn giúp người xem phân biệt là ghe của chùa và địa phương nào. Yếu tố quyết định hơn thua trong việc đua ghe chính là hình dạng mũi ghe để rẽ nước tốt và một thân cây được đặt dài từ đầu đến cuối ghe để giữ ghe thăng bằng mà dân trong nghề gọi là “ Cần câu”. Chiếc cần câu này giúp cho trọng tâm luôn đặt ở giữa ghe giúp ghe không bị lật khi đua ở tốc độ cao. Yếu tố thứ hai chính là người cầm nhịp ( Chi-khbal ) cho những tay chèo (Ch’rò-wa) ngồi ở hai bên thuyền. Những tay chèo này được chọn từ những thanh niên cường tráng trong phum sóc được tập luyện cả tháng trước khi vào cuộc đua. Trước đây chỉ có nam thanh niên mới được tham dự còn bây giờ mở rộng cho cả nữ giới. Yếu tố này làm cho cuộc đua thêm phần hào hứng.

 

Hình  8 : Vui mừng chiến thắng.

Festival Đua ghe ngo Đồng bào Khmer Đồng bằng sông Cữu Long-Sóc Trăng nhân dịp lễ hội Ooc Om Boc tại tỉnh Sóc Trăng năm nay được tổ chức từ ngày 14 đến 17 tháng 11 năm 2013 tức nhằm ngày 12 đến 15 tháng 10 âm lịch. Ngoài việc tiến hành lễ cúng trăng và đua ghe ngo, tại đây còn diễn ra các lễ hội văn hóa khác nữa như hội diễn nghệ thuật Dù kê, trình diễn các trang phục dân tộc Kinh, Hoa, Khmer tại sân khấu công viên 30 tháng 4, thả đèn nước trên đoạn sông Maspero trong nội ô thành phố... Riêng đối với việc tranh tài đua ghe ngo, ban tổ chức đã xây dựng một khán đài rộng lớn bên dòng sông Maspero đi ngang qua thành phố Sóc Trăng là nơi diễn ra cuộc đua. Ngay từ sáng sớm người dân đã nô nức đi về nơi lễ dài để tìm cho mình một chỗ tốt để xem đua ghe mặc dầu đến giữa trưa chờ con nước đứng cuộc đua mới bắt đầu.  Những chiếc ghe ngo từ các đơn vị tham gia cuộc đua tranh thủ thời gian tập dợt trước khi vào cuộc đua chính. Tiếng vỗ tay cùng tiếng hò hét của các cổ động viên đi theo ủng hộ gà nhà khiến không gian thêm phần sôi động. Điều này làm các du khách nước ngoài tham dự lễ cũng vui lây và máy ảnh trên tay cứ thi nhau lóe sáng. Cũng không ít những chiếc áo vàng sậm của những nhà sư đi theo ủng hộ đội ghe ngo của chùa mình. Sự kết hợp giữa đạo và đời diễn ra một cách hài hòa và bình dị như tấm lòng của đồng bào Khmer sống trong vùng đất Nam Bộ này. 

Cuộc đua đã sôi nổi ngay từ đầu bởi vì mỗi đội đua đều muốn đem giải thưởng về cho đơn vị mình và mỗi vòng đấu ban tổ chức đều có giải thưởng riêng. Tiếng reo hò cổ vũ của người xem khiến các tay đua thêm phần hưng phấn, các mái chèo tăng tốc tối đa theo hiệu lệnh của người cầm nhịp làm nước ở hai bên ghe văng tung tóe theo nhịp chèo. Đội đua nữ của chùa Ngan Dừa Bạc Liêu đã giành được huy chương vàng. Còn đội nam của huyện Càng Long Trà Vinh đứng đầu đội nam vượt qua đội chủ nhà. Mặc dầu vậy cả hai đội thắng và thua cùng vui vẻ bên nhau trong vũ điệu Lăm-thôn ngay tại lễ đài và giơ cao cờ chiến thắng. Trên khán đài khán giả cũng cùng nhau nhảy múa để mừng đội thắng cuộc. Đây là một nét văn hóa độc đáo của người Khmer sống trên sông nước ở vùng đất Nam bộ.

Mặc dầu giải thưởng chỉ mang tính khích lệ :  Đội về nhất được thưởng 200 triệu đồng còn đội về nhì là 150 triệu đồng nhưng đây là niềm tự hào lớn lao cho các vận động viên lẫn ngôi chùa và địa phương được giải. Một nữ vận động viên vốn là công nhân của một xí nghiệp chế biến thủy sản tại tỉnh Sóc Trăng tâm sự : vì đam mê mà em xin nghỉ làm tại xí nghiệp cả tháng nay để tham gia vào đội đua. Ngày mai em sẽ nộp đơn xin đi làm và em hy vọng rằng xí nghiệp sẽ thông cảm và nhận em vào làm việc trở lại.

 

Hình 9 : Trao giải cho đội nữ thắng cuộc.

Cuộc đua được khép lại trong niềm tiếc nuối của  những người dân tại địa phương cũng như từ nơi khác tới. Hẹn gặp lại các bạn tại lễ hội Festival đua ghe ngo lần tới sẽ có sự góp mặt của nhiều đơn vị đến từ các tỉnh bạn tham gia và tranh tài quyết liệt hơn năm nay. 

Hình 10 : Trao giải cho đội nam thắng cuộc.

Bảo vệ  di sản văn hóa phi vật thể này không chỉ là trách nhiệm của chính quyền địa phương tỉnh Sóc Trăng  mà còn là niềm mong mỏi của người dân Việt, Hoa và Khmer cùng sống chung với nhau trên sông nước của vùng đất Nam Bộ này.

LÂM THANH QUANG

Búng Bình Thiên Viên ngọc xanh quý giá của vùng châu thổ sông Cửu Long

Búng Bình Thiên

Viên ngọc xanh quý giá của vùng châu thổ sông Cửu Long

Dù có đi khắp vùng châu thổ rộng lớn của đồng bằng sông Cửu Long,  nếm trãi vị ngọt lành của bạt ngàn cây trái miệt vườn, tận hưởng vẻ đẹp hoang sơ của vùng trũng Đồng Tháp Mười mênh mông hay đến với những cánh rừng ngập nước, những vùng dự trữ sinh quyển với vô số loài động, thực vật kỳ thú,  bạn cũng sẽ như tôi sẽ bị mê hoặc nếu một lần có dịp “chạm mặt” Búng Bình Thiên, thuộc huyện An Phú, tỉnh An Giang !

 Hình 01 : Du khách tham quan Búng Bình Thiên.

Cảm nhận đầu tiên mà Búng Bình Thiên mang đến cho chúng ta là cảm giác êm đềm, dịu mát giữa một không gian xanh trãi rộng đến hút tầm mắt. Đó là một vùng trời nước bao la, được tạo nên bằng bàn tay kỳ diệu của tạo hóa.  Mùa khô, mặt nước đã rộng đến 300 héc-ta, và hiện tại, vào năm nước lớn như năm nay, diện tích mặt nước lên đến khoảng 900 héc-ta.  Chung quanh hồ nước khổng lồ đó là những rặng cây xanh soi bóng xuống dòng nước mát, xa xa mới có những nếp nhà ẩn dưới những khu vườn nhỏ ven bờ… Không gian yên ả miền quê nửa như gần gũi, nửa như xa vắng , khiến thời gian dường như trôi đi chậm hơn, để du khách dạo chơi bằng thuyền trên mặt nước tận hưởng trọn vẹn những thời khắc bềnh bồng, phiêu lãng, trước một khung cảnh thiên nhiên quá đổi thơ mộng, quá đổi thanh bình !  

 Hình 2 : Mênh mông giữa trời nước.

Theo các nhà khoa học thì do địa hình của Búng Bình Thiên có những mạch nước ngầm ăn thông với nhánh sông Mê kông bên ngoài nên mặt nước bên trong có thể dâng cao hay hạ thấp tùy theo mực thủy triều. Một điều kỳ diệu nữa là bên trong búng có chứa một loại tảo có khả năng lọc sạch những chất bẩn, những hạt phù sa lơ lửng trong nước nên quanh năm nguồn nước ngọt trong búng lúc nào cũng trong xanh, một màu xanh trong lành, tinh khiết thể hiện sức sống vô tận, bốn mùa phẳng lặng không hề gợn sóng, và ẩn chứa vô số loài cá, tôm để nuôi sống cư dân. Âu đó cũng là sự ban phát đầy ưu ái nhưng cũng rất công bằng của tạo hóa, như để bù đắp cho những cư dân hiền hòa, mộc mạc sinh sống quanh búng được dễ chịu hơn trước khi mọi người khám phá ra sức quyến rũ của nó. 

 Hình 3 : Thi hái bông điên điển.

Và mùa này, vẻ đẹp của Búng Bình Thiên còn được tô điểm thêm bởi những vạt điên điển trổ bông vàng rực mặt nước, cùng với nguồn thủy sản cá tôm sinh sôi nẩy nở đầy đàn…! Đó cũng là lý do khiến những công ty kinh doanh dịch vụ lữ hành chọn lựa đúng thời điểm để đưa khách du lịch ở các vùng khác về tham quan mùa nước nổi ở An Giang . 

 

 Hình 4 : Gở lưới cá linh.

 Hình 5 : Quá vui.

Đi du lịch theo tour khám phá mùa nước nổi do Công ty Cổ phần Du lịch lữ hành An Giang tổ chức tại Búng Bình Thiên, đoàn khách tham quan đến từ các tỉnh miền Đông Nam Bộ đã tỏ ra vô cùng thích thú trước một khung cảnh lạ lẫm mà từ trước đến nay họ chỉ nghe nói đến nhưng chưa từng được “mục sở thị”! Họ háo hức chen nhau xuống thuyền. Ngay lập tức, những chiếc đò máy – phương tiện đưa rước du khách của đồng bào Chăm trong vùng đã đầy ắp người. Sau khi đã phân phát áo phao và bố trí chỗ ngồi vững chắc trên thuyền, chiếc máy “đuôi tôm” trang bị trên thuyền được người lái nổ máy, tiếng động cơ xình xịch rẽ nước lẫn tiếng nói cười rôm rã của khách làm xáo động không gian yên bình của bến sông. Con đò nhanh chóng tách bến để đưa du khách đi ngoạn cảnh dọc theo những làng mạc ven sông, thi thoảng lại dừng lại để thưởng thức phong cảnh đẹp, chụp những bức ảnh lưu niệm đáng nhớ, hoặc nhổ bông súng đồng, hái bông điên điển… Họ vừa vui chơi, vừa tham gia thi tài dưới sự điều hành khéo léo của các hướng dẫn viên du lịch. Theo đó, là xem ai hái được nhiều bông điên điển nhất, hoặc gỡ được nhiều cá từ những mẽ lưới được giăng ven bờ. Buổi trưa, cả nhóm rời thuyền, lên bờ nghỉ ngơi, thưởng thức những món ăn dân dã được chế biến từ nguồn nguyên liệu tại chỗ của mùa nước nổi. Đó là những bát canh chua nóng bốc khói nghi ngút được nấu với cá lóc đồng, bông súng, bông điển điển , hay mẽ cá rô kho tộ vừa béo ngậy vừa thơm lừng… Bụng đói, lại được thưởng thức những món ngon đồng nội, khiến cho nồi cơm nóng vơi cạn lúc nào không hay…!

                 

  Hình 06 : Món ăn đặc trưng của miền sông nước :
Cá linh nướng, canh chua bông điên điển cá linh, Bông điên điển xào tép, cá lóc kho tộ....

                                                              

                  Hình 07 : Bửa ăn dân dã.        

                                          

 

                                                        Hình 8 : Bánh xèo bông điên điển.                                     
Nhiều năm qua, khu du lịch Búng Bình Thiên được huyện An Phú giới thiệu đến du khách, khách tham quan thông qua các lễ hội truyền thống, và một dự án du lịch sinh thái cũng đã được khởi động. Tuy nhiên, do khoảng cách về mặt địa lý, nhiều doanh nghiệp vẫn ngần ngại đầu tư vào đây. Đây là một điều đáng tiếc, nhưng nếu phân tích kỹ, sẽ thấy đó chính là một cơ hội lớn cho những nhà đầu tư có tầm nhìn. Nguyên nhân là Búng Bình Thiên vẫn còn giữ được vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ, tĩnh lặng vốn có, điều rất cần để quy hoạch một khu du lịch sinh thái đúng nghĩa. Trong đó, vốn tài sản quý giá nhất là mặt hồ suốt bốn mùa lúc nào cũng phẳng lặng trong xanh như một chiếc gương soi. Đó chính là viên ngọc quý giữa châu thổ đổng bằng sông Cửu Long mênh mông, đang chờ đợi những bàn tay, khối óc tài hoa để biến thành một khu du lịch mang dáng vẻ của thiên đường…! 

LÂM THANH QUANG

Lễ hội đua bò Bảy Núi năm 2013.

Lễ hội đua bò Bảy Núi  

Ngày hội vui của người dân Khmer nhân lễ Sel Dolta  

Hình 1 : Các đôi bò thi đấu diễn hành trên sân.

Lễ hội đua bò Bảy Núi gắn liền với ngày lễ Sel Dolta là một tập tục lâu đời của người dân Khmer vùng Bảy Núi. Từ năm 1992, lễ hội được hai huyện Tịnh Biên và Tri Tôn  luân phiên tổ chức  tại chùa Thom Mít (huyện Tịnh Biên) và chùa Tà Miệt (huyện Tri Tôn). Đến năm 2009, đổi tên thành Lễ hội đua bò Bảy Núi tranh cúp Truyền hình An Giang. Những năm gần đây, lễ hội đua bò Bảy Núi mở rộng thu hút sự tham gia của  người kinh và một số tay đua ở các tỉnh, thành trong khu vực ĐBSCL và nước bạn Campuchia. 

 Lễ hội đua bò Bảy Núi lần thứ 22 năm nay được tổ chức tại chùa Thom Mít huyện Tịnh Biên vào ngày 04/10/2013 với sự tham gia của 64 đôi bò đến từ các huyện trong tỉnh An Giang, Kiên Giang và Sóc Trăng.  

Hình 2 : Người dân xem thi đấu trong trật tự.

Ngay từ sáng sớm, hơn mười ngàn người từ các nơi tập họp về sân thi đấu tại  chùa Thom-mít, xã Vĩnh Trung, huyện Tịnh Biên để xem trận đấu và càng về trưa số lượng người đổ về ngày càng đông. Sân thi đấu là một khoảng đất trống phía sau chùa có chiều ngang khoảng 100m dài 200m, xung quanh được đắp bờ cao để người xem có thể trông rõ và cổ vũ cho cuộc đua. Đường đua có bề rộng khoảng 8 mét,  đào sâu xuống 10 cm, được trục sới nhiều lần để tạo mặt bằng tơi xốp. Trước cuộc đua, ban tổ chức còn cho bơm nước vào tạo nên một lớp sình mỏng giúp cho những đôi bò có thể chạy thỏa sức trên nền đất mềm. Vùng Bảy Núi có ưu điểm là lớp đất nền cứng, nhiều cát hơn thịt, không lún hoặc trơn trợt nên thích hợp cho cuộc đua hơn những vùng khác. Hai bên đường đua có cắm cờ hiệu và căng dây để giới hạn đường đua. 

 

Hình 3 : Các phóng viên ảnh tác nghiệp.

 

Các đôi bò được chia thành 2 bảng thi đấu theo phương thức loại trực tiếp. 4 đội nhất ở 2 bảng sẽ thi đấu ở vòng bán kết. Hai đôi thắng cuộc sẽ tranh giải nhất, nhì còn 2 đôi thua cuộc sẽ tranh giải ba, tư. Chính thể thức này tạo nên nhiều kịch tính trên sân thi đấu do người xem không thể nào đoán trước được kết quả.

 

Hình 4 : Bắt đầu cuộc thi.

Để tham dự cuộc đua, từng đôi bò được ách vào một chiếc bừa đặc biệt, giàn bừa là một tấm gỗ dày hơn 6cm, rộng 30cm, dài 90cm bên dưới là giàn răng bừa ngắn. Nài đua là những chàng trai trẻ người Khmer có vóc người nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, tay cầm một khúc gỗ đầu có gắn một đinh nhọn gọi là Xà-Lul. Ở chặng nước rút, người nài một chân đứng trên giàn bừa còn chân kia đứng trên thanh gỗ nối gông cổ bò với giàn bừa , vung cây xà-lul liên tục chích vào mông bò, thúc dục đôi bò lao thẳng về phía trước.

 Hình 5 : Tranh tài quyết liệt.

Để rút ngắn thời gian thi đấu, năm nay phương thức tranh tài cũng có chút thay đổi. Đường đua được chia ra làm 2 phần : Phần đầu tiên khoảng 200m thi đấu vòng hô còn phần còn lại 120m  thi đấu vòng thả. Do xuất phát cách nhau 4 mét nên mức đến cũng cách nhau 4m để đảm bảo công bằng cho hai đôi bò thi đấu. Trong vòng thả, nếu đôi bò phía sau vượt trước hay chạm vào gian bừa của đôi đi trước thì sẽ xem như thắng cuộc. Yếu tố này đòi hỏi sự gan dạ và tài khéo léo của người nài nên các chủ bò chỉ dùng chiến thuật này ở trận bán kết hay chung kết để tránh cho đôi bò bị tổn thương. Nó cũng làm tăng thêm kịch tính ở vòng chung kết.

 

Hình 6 : Chỉ còn một mình, tội gì vội.

 

Hình 7 : Khán giả leo lên cây để xem cho đã.

Kết quả, Ban Tổ chức đã trao các giải thưởng nhất, nhì, ba, tư và 2 giải khuyến khích cho chủ nhân các đôi bò thắng cuộc đua. Ông Nguyễn Văn Lâm, thuộc xã Lê Trì, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang, là chủ đôi bò mang số 16  đoạt  giải nhất mùa giải năm 2013 với phần thưởng là một chiếc Super Dream trị giá 19 triệu đồng, 1 tivi, 10 thùng nước giải khát Number One, đồng thời  vinh dự nhận Giải người điều khiển bò xuất sắc nhất với cờ , Cúp vô địch và tiền thưởng 10 triệu đồng.

Hình 8 : Chiêu ép đối thủ.

Hình 9 : Chiêu này vẫn hiệu quả trong cuộc thi.

Hình 10  Tăng tốc vể đích.

 

Hình 11 :  Đôi bò này bỏ đường đua chạy vòng trên sân.

 

Hình 11 : Bỏ xa đối thủ. 

 

Hình 12 : Chiêu này vẫn còn tác dụng.

 

Hình 13 : Phạm qui rồi.

Hình 14 : Bò về đích nhưng chú nài mất tiêu rồi.

 

Hình 15 : Chiến thắng rồi.

Được biết, chủ nhân 6 đôi bò đoạt giải tại Lễ hội đua bò Bảy Núi năm 2013 sẽ được tham dự Tuần lễ Đại đoàn kết các dân tộc di sản văn hóa Việt Nam và Làng văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam, diễn ra ở Sơn Tây, Hà Nội từ 18 đến 24 tháng 11 năm 2013.

LÂM THANH QUANG